Hypatia (Yunanca: Υπατία;
370–415) Yunan filozof,
matematikçi ve astronomdur. İskenderiye Kütüphanesi'nde felsefe,
matematik ve astronomi üzerine dersler vermiştir. Yeni
Platonculuk öğretisine bağlı olan Hypatia, Atina Akademisi'nin Eudoxus'ün başını çektiği Matematik
geleneğine üye idi. Hypatia doğayı; mantık, matematik ve deney ile açıklamaya
çalıştı.
Hypatia, günümüze kadar ulaşmış olan sayılı
kaynaktan biri olan Yunan tarihçi Socrates Scholasticus'un "Historia
Ecclesiastica" adlı eserine göre; İskenderiye'nin en önemli iki figürü
olan, İskenderiye Valisi Orestes ile İskenderiye piskoposu Cyril arasında
anlaşmazlıklara sebebiyet verdiği ve politik işlere karıştığı gerekçesi ile 415
yılında kıptî Hristiyan bir çete tarafından taşlanarak öldürülür.
Hypatia'nın devrin en güzel kadınlarından biri
olduğu ve Vali Orestes'in
bizzat Hypatia'dan ders aldığı sıralarda Hypatia'ya aşık olduğu bilinmektedir.
Anlaşmazlıklara ise Vali Orestes'in, İskenderiye'de —Piskopos Cyril'in
kışkırtmaları ile— Hypatia'ya karşı hızla büyüyen nefretin önüne geçmeye
çalışması olmuştur. Hypatia, İskenderiye'ye Hristiyanlığın hakim olduğu son
yıllarında Piskopos Cyril,
Hypatia'yı hedef göstererek İncil'den yaptığı alıntılar ile halkı kışkırtmış ve Hypatia,
halk tarafından "dinsiz" ve "şeytan" olarak nitelendirilmiştir.
Kısa bir süre içerisinde de Kıptî bir Hristiyan çetesi tarafından
taşlanarak öldürülmüştür.
Eserlerinden günümüze ulaşabileni yoktur; fakat Sinesius ile yazıştığı mektupların
bir bölümü mevcuttur.
Yaşamı
Bir matematikçi, astronom ve filozof olan
Hypatia, dönemin ünlü matematikçisi Theon'un kızıydı. Hypatia'nın annesi hakkında günümüze herhangi
bir kaynak ulaşmamıştır. Hypatia Atina'da eğitimini aldıktan sonra 400 yılına doğru İskenderiye'ye
döner ve İskenderiye Kütüphanesi'ndeki Platon
Okulu'nda dersler vermeye başlar. Hypatia bu okulda, içerisinde Hristiyanlık,
Paganizm ve Musevilik
gibi birçok inanca sahip öğrencisine Platon ve Aristo'nun
öğretilerini kazandırdı. Bu öğrencileri arasında ileride İskenderiye
valisi olacak olan Orestes ve Ptolemais'in piskoposu olacak olan Synesius da vardı.
Günümüze ulaşabilmiş 5. yy'dan kalma kaynaklar
Hypatia'yı; Platon,
Aristo ve Plotinus'un
felsefelerinin öğreticisi olarak tanımlar. Fakat kıptî Piskopos John Nikiû'nün
yazdığı 7. yy'dan kalan "Chronicle" adlı eserde Hypatia için şunlar
söylenmiştir: "Hypatia helenistik bir pagan idi. Her zaman
büyüye, usturlaba
ve müzik enstrümanlarına bağlı kalmıştı. Ayrıca insanları şeytanî hileler ile
kandırmıştı." Fakat bütün Hristiyanlar John Nikiû veya Hypatia'yı öldüren
çete gibi Hypatia'ya karşı düşman değildiler. Hatta bazı Hristiyanlar
Hypatia'yı, erdem ve iffetin sembolü saymıştır.
Ölümü
Hypatia'yı ölene kadar savunmuş olan İskenderiye
Valisi Orestes
ile Hypatia'yı "dinsizlik" ve "şeytanlık" ile suçlayan
İskenderiye piskoposu Cyril
arasındaki kavga şehir çapında bir provokasyona dönüşür ve olaylar Hypatia'nın
415'de taşlanarak öldürülmesine kadar varır.
Hypatia'nın ölümü hakkında bugün en güvenilir
kaynak, bir Hristiyan olan Socrates Scholasticus'un 439'da yazmayı
tamamladığı "Historia Ecclesiastica" adlı yapıtıdır. Bu yapıta göre
olaylar Socrates Scholasticus'un anlatımı ile şöyle
gelişir:
“
|
...Hypatia'nın sık sık Vali
Orestus ile görüşmesi Hristiyanların hoşuna gitmiyordu. Hypatia'nın, Vali
Orestus ile Piskopos Cyril'in uzlaşmasını engellemeye çalıştığı
düşünülüyordu. Böyle düşünen bir grup bağnaz, Peter adındaki çete liderleri
ile birlikte Hypatia'nın evinin önünde pusuya yattılar ve onu beklemeye
başladılar. Hypatia eve geldiğinde ise onu kaçırıp Caesareum adındaki bir
kiliseye götürdükten sonra tamamen soydular. Ardından onu taşlayarak
öldürdüler. Daha sonra Hypatia'nın parçalanmış bedenini alıp Cinaron adındaki
bir yerde yaktılar. —Socrates Scholasticus, Ecclesiastical
History
|
”
|
Çalışmaları
- Aritmetik üzerine 13 ciltlik bir yorum.
- "The Astronomical Canon" (Astronominin Kanunları) adlı kitabı.
Hypatia'nın bilime katkıları; gök cisimlerinin
sınıflandırılmasında, hidrometre'nin bulunmasında, sıvıların yoğunluk
derecesinin belirlenmesinde ve daha birçok konuda etkili olmuştur.
Ardından
- 1847 Yılında Fransız şair Charles Marie René Leconte de Liste kendisi hakkında Hypatie ve Hypatie et Cyrille (1857) adlı eserler verdi. Liste, Hypatia'yı eserlerinde "savunmasız ve güzel" olarak betimledi.
- 1853 yılında İngiliz yazar Charles Kingsley Hypatia'ya atfen, "Hypatia - or New Foes with an Old Face" adlı romanını yayınladı. Kingsley romanında Hypatia'yı "kendini beğenmiş ve erotik bir kahraman" olarak tasvir etti.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder